Категории

Pałac w Radzyniu Podlaskim


Było to przedsięwzięcie na wielką skalę. Pałac ten należy do najpiękniejszych rezydencji okresu rokoka w Polsce.

Dobra radzyńskie wraz z zamkiem przeszły drogą dziedziczenia wnuczce Szczuki Marii Kątskiej, która w 1741 roku poślubiła Eustachego Potockiego, starostę tłumackiego. Eustachy Potocki wspinał się po szczeblach kariery politycznej, stając się jednym z najbogatszych ludzi w Polsce. Eustachy Potocki chciał dorównać swojemu bratu stryjecznemu Franciszkowi Salezemu Potockiemu, wojewodzie kijowskiemu i jego rezydencji w Krystynopolu.

Decyzja o przebudowie zamku w Radzyniu zapadła prawdopodobnie pod koniec lat czterdziestych XVIII wieku. Jakub Fontana zostaje głównym architektem pałacu i kierownikiem robót. Roboty rozpoczęto pod koniec 1749 lub na początku 1750 roku. Fontana pracował równolegle w posiadłości Branickiego w Białymstoku od 1750 roku oraz w Warszawie. W 1755 roku przystąpiono do urządzenia ogrodu według planów Fontany, które realizował ogrodnik Knackfus. W ciągu 1759 roku trwały roboty wykończeniowe i tego jeszcze roku został ukończony pałac.

Założenie pałacowo-parkowe w Radzyniu podlaskim usytuowane jest we wschodniej części miasta, reprezentuje francuski typ entre cour et jardin, podporządkowany zasadzie osiowości. Całe założenie ma kształt wydłużonego prostokąta z osią przebiegającą przez groblę, most wjazdowy, przez środkowy ryzalit pałacu i zaakcentowany główną aleją parkową i kanałem. Z trzech stron prawie kwadratowego dziedzińca (cour d’honneur) wznosi się pałac, składający się z korpusu głównego usytuowanego od północy i dwóch skrzydeł bocznych od strony zachodniej i wschodniej. Od czwartej strony dziedziniec zamyka niski mur z bramą wjazdową pośrodku ujętą w dwa kwadratowe słupy z profilowanymi gzymsami, na których ustawiono trofea. Za pałacem znajduje się od północy park o symetrycznym układzie alei i parterów z zaakcentowaną główną aleją i kanałem.

Korpus główny jest dwukondygnacyjny, założony na rzucie prostokąta, nakryty wysokim czterospadowym dachem z lukarnami. Reprezentacyjna fasada od strony dziedzińca została rozczłonkowana trzema trzyosiowymi ryzalitami , na osi głównej ryzalit został wyróżniony kształtem pięcioboku i jest wyższy o strefę mezzanino i wieńczącą attykę od bocznych, także wszystkie otwory okienne i wejściowe zostały wyróżnione przez zamknięcie ich łukiem koszowym. Natomiast boczne ryzality są prostokątne z prostokątnymi otworami okiennymi. W środkowym ryzalicie znajduje się główne wejście zamknięte łukiem koszowym, na jego osi powyżej zostało umieszczone porte-fenetre z balkonem wspartym na kroksztynach z ażurową kutą balustradą. Reprezentacyjny ryzalit z attyką wieńczy dekoracja rzeźbiarska z postaciami i koroną z dwoma kartuszami rokokowych z herbami Brochwicz (Kątskich) i Pilawa (Potockich) i panopliów (hełmy, pancerze, sztandary ). Ryzalit ten otrzymał ramowy podział przy pomocy lizen oraz zwieńczenia nadokienne w postaci gzymsów odcinkowych z motywami rocaille i festonami kwiatowymi. Boczne ryzality także zostały ozdobione rzeźbami, które stanowią kartusze z koronami oparte na nastawach o niespokojnym konturze, motywy roślinne oraz putta.

W pietnastoosiowej fasadzie od strony ogrodu także dominującym elementem jest ryzalit środkowy. Jest on trzykondygnacyjny i trzyosiowy zwieńczony półkolistym tympanonem wypełnionym płaskorzeźbą ze sceną z Zefirem i Florą. Ten eliptyczny łuk został przedłużony po bokach odcinkami gzymsu i wsparty na dwóch pilastrach, stanowi przetworzenie motywu serliany, znany z Francji. Motyw ten zastosuje Fontana jeszcze w pałacu Bielińkich i w kościele św. Krzyża w Warszawie. Na narożach zostało lico ściany zaakcentowane parą pilastrów kompozytowych w wielkim porządku, na ich osiach umieszczone zostały posągi, także na środku na tympanonie. Na skrajach fasady zostały usytuowane jednoosiowe pawilony w typie alkierzy, nakryte osobnym dachem przechodzącym w górnej partii w formę hełmów wieżowych. W dolnych połaciach dachu pojawia się od frontu niski trójkątny szczyt. Znajduje się także na piętrze porte-fenetre z okazałą ażurową balustradą.

Wnętrze jest dwutrakotwe w obu kondygnacjach z wprowadzoną na osi owalnymi dwoma salami zajmujących całą szerokość budynku, zaznaczonego na zewnątrz przez wieloboczne ryzality. Podobnie został rozwiązana klatka schodowa, która wewnątrz ma kształt prostokąta z zaokrąglonymi narożnikami a z zewnątrz ma kształt wieloboczny. W Polsce taki kształt ryzalitu jest bardzo rzadki (Podhorce, Otwock Bielińskich), proweniencję ma francuską, szczególnie stosowana w pałacach paryskich. Fontana mógł także znać rozwiązanie fasady Zamku Królewskiego w Warszawie z owalnym ryzalitem środkowym zwieńczonym attyką.

 
Dziedziniec pałacu

Prostopadle do korpusu biegną skrzydła boczne, łączące się od strony ogrodu z alkierzami pawilonami piętrowymi, natomiast od dziedzińca parterowymi galeriami w formie przejść rozczłonkowanymi pięcioma płytkimi niszami arkadowymi na tle boniowanego lica ściany. W ten sposób powstały zamknięte kwadratowe podwórka między pawilonami a galeriami. Skrzydło wschodnie mieściło pomieszczenia gospodarcze, stajnie. Natomiast skrzydło zachodnie było parterowe od strony dziedzińca a piętrowe i bardziej reprezentacyjne od strony miasta z pomieszczeniami mieszkalnymi. Mniej więcej pośrodku znajdowały się w obu skrzydłach bramy przejazdowe zwieńczone wieżami, o proweniencji francuskiej. Skrzydła od strony dziedzińca także zostały wyartykułowane trzema nieznacznie wysuniętymi boniowanymi ryzalitami z arkadowymi wnękami i dodatkowo ozdobione dekoracją rzeźbiarską.

Okazałe wieże przejazdowe w Radzyniu stanowią odosobniony motyw na terenie Polski, szczególnie z rzadko występującymi obeliskami wieńczącymi.

Oba skrzydła zostały zakończone szerszymi i dwukondygnacyjnymi pawilonami rozczłonowanymi lizenami, nawiązującymi do formy bastionów. Elewacja skrzydła od strony miasta uzyskała bogatszy i bardziej urozmaicony wystrój. Za głównym korpusem od strony północnej znajduje się założenie parkowo-ogrodowe, w części przypałacowej główny trawnik został podzielony na cztery części przez poprowadzenie alei prowadzącej od pałacu i poprzecznej.

W parku mieściła się oranżeria, zaprojektowania prawdopodobnie przez Fontanę na rzucie dwóch krzyżujących się prostokątów. Fasada jest dziewięcioosiowa rozczłonkowana przez lizeny obiegające i okna zamknięte odcinkiem łuku. Ryzalit środkowy został zaakcentowany pilastrami i kolumnami ustawionymi ukośnie dźwigającymi belkowanie, które wieńczy rzeźba z rydwanem Apollina.

Do głównej bramy prowadziła grobla umieszczona pomiędzy stawami i drewniany most. Do bramy mieszczącej się w skrzydle zachodniej od strony miasta prowadził most rozpięty nad fosą także zalaną wodą. Woda stanowiła ważny czynnik kompozycyjny i elementem dekoracyjnym barokowego założenia pałacowego.

Rokokowe wnętrza pałacu Radzyńskiego nie zachowały się do naszych czasów, z zachowanych zdjęć można wywnioskować, że utrzymane były w duchu rokoka francusko-saskiego, z zachowaną delikatnością i przejrzystością oraz oszczędnością motywów. Do wnętrza prowadziła reprezentacyjna klatka schodowa mieszcząca się w ryzalicie środkowym od strony dziedzińca. Charakteryzuje się przestrzennością, jasnością i płynną linią schodów z ażurową żelazną balustradą, schody podtrzymywane były przez herbowych atlantów wyrzeźbionych przez Jana Chryzostoma Redlera. Realizacja założenia radzyńskiego charakteryzuje się połączeniem zasad francuskiego kształtowania przestrzennego i architektonicznego z saska dekoracyjnością w ozdobach rzeźbiarskich.




źródło: Wikipedia




Współrzędne: 51.782518, 22.621968
















tagi: radzyn radzyń radzyniu podlaski podlaskim